آنها صحیح و سالم زندگی کرده و بچه‌دار شده‌اند یا همچنان با سیگار‌های پشت سر هم زندگی می‌کنند و نوه‌هایش را یکی یکی می‌شمارند. اما همیشه این طور نیست. همیشه استثناء وجود دارد. در مورد باروری افراد سیگاری و سیگاری تحمیلی، دخانیات و مواد‌مخدر تاثیر منفی خود را همیشه داشته است. به‌طور متوسط حدود 25درصد از زوجین مشکل ناباروری دارند. کارشناسان معتقدند که سیگار می‌تواند تاثیر پررنگی بر مشکل آنها داشته باشد.
در ایران به‌طور متوسط سالانه 10میلیون نفر، بیش از 60میلیارد نخ سیگار دود می‌کنند که منجر به قربانی شدن 60هزارنفر آنها می‌شود. در این بین اگرچه تعداد زنان سیگاری کمتر از مردان است اما آنها نیز به‌دلیل همجواری با افراد سیگاری در معرض ابتلا به انواع بیماری‌های ناشی از سیگار هستند. سیگار به یک اندازه بر دو طرف امر باروری تاثیر می‌گذارد و در انجام آن اختلال ایجاد می‌کند. در گفتوگو با دکتر صفیه عشوری مقدم، متخصص زنان و زایمان به تاثیرات سیگار بر امر باروری قبل و بعد از آن خواهیم پرداخت.
- آیا ناباروری در بین افراد سیگاری امری شایع است؟
حدود 20 تا 25درصد زوجین ممکن است دچار ناباروری باشند. این آمار با توجه به افزایش سن ازدواج بالاتر هم می‌رود. اما به‌طور مسلم، عوامل جانبی بیشتری مانند عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیک، اقتصادی و اجتماعی بر باروری و افزایش شیوع ناباروری تاثیر گذارند. از مهم‌ترین این عوامل رفتاری، مصرف دخانیات و مواد‌مخدر است. خیلی وقت‌ها مخصوصا آقایان فکر می‌کنند یک سیگار کشیدن ساده باعث ناباروری نمی‌شود و فلانی که سال‌هاست سیگار می‌کشد چند تا بچه دارد.
- بسیاری از زنان، سیگاری‌های تحمیلی هستند. دود سیگار روی آنها هم تاثیر‌گذار است؟
واقعیت این است که دخانیات و مواد‌مخدر اثر سوء بر باروری هم در زنان و هم در مردان دارد؛ به‌نحوی که گفته می‌شود که مصرف 10 نخ سیگار در روز باعث کاهش 40 تا 50درصد باروری در هر دو جنس می‌شود. از جمله تاثیرات سیگار می‌توان به تغییر در الگوی قاعدگی‌ها اشاره کرد. معمولا انتظار بر این است که زوج‌هایی که قصد باروری دارند بعد از چند ماه به نتیجه برسند ولی سیگار روی این زمان و اصل مسئله تاثیر می‌گذارد. حتی ممکن است فرد باردار هم بشود ولی سیگار باعث سقط در همان مراحل اولیه می‌شود.
خانم‌ها ممکن است در پی مصرف سیگار دچار اختلالات ماهانه بشوند. تغییر در الگوی نرمال عادت ماهانه می‌تواند در باروری زنان تاثیر منفی بگذارد. مواد شیمیایی درون سیگار بعد از مدتی مانع از تخمگ‌گذاری و در نتیجه اختلال در باروری زنان می‌شود.
- در مردان چطور؟
آنچه ثابت شده این است که سیگار هم باعث کاهش تعداد اسپرم مردان سیگاری می‌شود و هم تحرک اسپرم را کم می‌کند، همچنین مورفولوژی یا‌درصد شکل نورمال اسپرم‌ها را کاهش میدهد. به لحاظ پزشکی همه اسپرم‌ها شکل نرمال ندارند و فقط اسپرم‌های نرمال باروری طبیعی را ایجاد می‌کنند. مشکل اصلی دیگر در باروری مردان این است که آنها تا زمانی که در مراکز تشخیص ناباروری مورد آزمایش قرار نگیرند متوجه نمی‌شوند که در باروری آنها تغییر ایجاد شده است.
- تاثیرات سوء دخانیات در بارداری صددرصد نیست. آیا افراد سیگاری یا سیگاری تحمیلی و فرزندشان بعد از بارداری هم درگیر تاثیرات سیگار هستند. تاثیرات سیگار بر جنین چگونه است؟
بسیاری از تغییرات فیزیکی ناشی از سیگار در اصطلاح پزشکی وابسته به دوز است. یعنی هر چقدر مصرف سیگار توسط پدر یا مادر در روز بیشتر باشد و تماس جنین با این ماده سمی بیشتر باشد عوارض بیشتر و شدید‌تر خواهند بود.
- به چه صورت؟
در برخی آمار‌ها مشخص شده است که میزان سم دریافتی فرد غیرسیگاری نصف فرد سیگاری است. سیگار ترکیبی از مواد شیمیایی و سمی متعدد است. مخصوصا سمومی مانند نیکوتین، سیانید، تیو سیانیات، منواکسید کربن، سرب، کادمیوم و... در سیگار وجود دارد. از عوارض آشکار و واضح آنها کاهش میزان خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به جنین است. ثابت شده که حتی تماس‌های غیرفعال با سیگار یا همان سیگاری‌های تحمیلی که خود سیگار نمی‌کشند ولی در معرض آن هستند، در کاهش وزن هنگام تولد نوزاد تاثیر دارند. اختلال و محدودیت رشد جنین افراد سیگاری و سیگاری تحمیلی 2 تا 3برابر جمعیت عمومی نوزادان است؛ مخصوصا اگر در ماه‌ها و ابتدای بارداری، جنین در معرض دود سیگار باشد. شاید مادرها فکر کنند که سیگار تاثیری در ابتدای حاملگی نداشته باشد ولی سخت در اشتباهند. در زمانی که اجزای جنین شکل می‌گیرد نه تنها سیگار که خیلی موارد دیگر نیز موثرند.
- عوارض وزن کم نوزاد چیست؟
وقتی وزن نوزاد کم باشد مقاومت او در برابر تمام عوامل بیماریزای بیرونی کاهش پیدا می‌کند؛ در نتیجه تحمل او در مقابل بیماری‌هایی مانند زردی کم می‌شود. در پی آن عوارض مغزی و شناختی بر نوزاد تحمیل می‌شود. همه می‌دانند که بزرگ کردن بچه‌هایی که وزن کمتری دارند بسیار دشوار‌تر از بچه‌های دیگر است. آنها قدرت مکیدن کمتری دارند. همکاران متخصص اطفال عموما بچه‌هایی را که وزن کمتری دارند بیشتر در بیمارستان نگه می‌دارند که این خود می‌تواند علاوه بر بار مالی بار عاطفی را نیز بر نوزادان و مادرانشان تحمیل کنند.
همچنین تغییراتی که سیگار در عروق مادر ایجاد می‌کند ممکن است باعث ایجاد نقایص مادرزادی هم بشود. این طور نیست که فقط یک بچه ریز‌تر تحویل مادر داده شود بلکه باعث مختل شدن خون‌رسانی به یک طرف قفسه سینه جنین و یک طرف او شود. حتی به‌صورت کاملا وابسته به دوز (یعنی هرچه بیشتر مصرف بکنند خطر ابتلا به بیماری بیشتر است) خطر بیماری‌های مادرزادی را در جنین افزایش میدهد. همچنین خطر ایجاد اختلالات در روده، لب شکری یا همان شکاف کام نوزادان بیشتر باشد. عارضه لب‌شکری در نوزادان در معرض سیگار 7-4برابر جمعیت عمومی بیشتر است. از عوارض دیگر دوران بارداری می‌توان به هیدروسفالی یا همان آب آوردن مغز، میکروسفالی و اختلال در رشد آناتومی دست اشاره کرد. علاوه بر وزن کم تولد، بروز سقط‌های خودبه‌خودی، جفت سرراهی، دکولمان یا کنده شدن غیرطبیعی جفت قبل از زایمان، زایمان زودرس و پاره شدن زود هنگام کیسه آب رخ میدهد.
- با این حساب بسیاری از اختلالات موجود در نوزادان را می‌توان به سیگاری بودن والدین نسبت داد؟
سیگار در ایجاد بسیاری از بیماری‌ها تاثیر دارد ولی به این معنا نیست که هر کسی میکروسفالی داشت به‌دلیل سیگار است. در واقع سیگار در افزایش شیوع این بیماری در نوزادان تاثیر‌گذار است و میزان آن را به‌مراتب بیشتر می‌کند.
- سیگار در بسیاری از مواقع مقدمه اعتیاد است. آیا مصرف مخدر‌های سنتی و صنعتی هم روی جنین تاثیرگذارند؟ با توجه به اینکه هروئین در این اواخر شیوع بیشتری یافته است؟
سیگار دروازه ابتلا به مواد‌مخدر هم هست. همه عوارضی که گفته شد در مورد مواد‌مخدر نیز به‌صورت شدید‌تر صادق است. این مواد تاثیرات جدی بر هورمون‌های اصلی باروری مثل LH، FSH و پرولاکتین در زنان و مردان می‌گذارند و ممکن است به‌شدت باعث ناباروری بشوند.
تاثیر مواد روی باروری سال‌هاست ثابت شده است. علاوه بر مواردی که در بالا در مورد دخانیات گفته شد، موادی مثل هروئین محدودیت‌هایی در رشد جنین ایجاد می‌کند. خطر مرگ جنین را در حوالی زمان زایمان ایجاد می‌کند. ثابت شده که اندازه متوسط دور سر جنین افراد معتاد، از سایر افراد طبیعی کوچک‌تر است؛ در نتیجه نوزادان این افراد مغز کوچک‌تری دارند و رشد آنها تحت‌تاثیر این مسئله اختلال خواهد داشت. بعد از تولد سندرم مرگ ناگهانی در نوزادان این افراد بیشتر است. حتی امکان دارد که بچه بعد از زایمان مشکلی نداشته باشد ولی از آنجا که طی بارداری سموم مواد‌مخدر را دریافت کرده است، عوارض ترک اعتیاد مانند لرزش، تحریک‌پذیری، تب، تشنج و... را داشته باشد. نوزادان افراد معتاد بیشتر در معرض مرگ ناگهانی هستند.
- با وجود مواردی که شما ذکر کردید، افراد سیگاری زیادی هم هستند که بچه‌های زیادی دارند. درباره آنها چه می‌توان گفت؟
نکاتی که گفته شد بررسی تاثیرات کلی است. باید دید از هر 100 مرد سالم غیرسیگاری چند نفر نازایی دارند و از همین تعداد افراد غیرسیگاری به چه میزان دچار اختلالات باروری هستند. در مقایسه این دو رقم است که می‌گوییم میزان ابتلا به بیماری‌های نازایی در افراد سیگاری بیشتر است. تعداد اسپرم‌های افراد به یک اندازه نیست. ممکن است فردی به‌دلیل سیگاری بودن 20 تا 30میلیون اسپرم مورد نیاز را نداشته باشد و فرایند باروری‌اش با اختلال مواجه شود.
- این روزها قلیان در بسیاری از جمع‌های دوستانه یافت می‌شود. آیا فرقی بین سیگار و قلیان در بحث باروری وجود دارد؟
برخی افراد جامعه فکر می‌کنند قلیان ضرر ندارد. متاسفانه این مسئله در بین زنان جوان در حال شیوع است. اگر بدانند که قلیان هم ضرر دارد امکان دارد به سمتش نروند. گفته می‌شود حدود 80 سم در قلیان وجود دارد که در سیگار نیست. خطر قلیان به‌مراتب بیشتر از سیگار است و عوارض آن نیز بر باروری مردان و زنان در معرض دود قلیان بیشتر است. گفته شد اختلالاتی که مربوط به بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود بستگی به هر عدد سیگاری دارد که کشیده می‌شود. بنابراین هر پک به قلیان که چندین برابر سیگار مواد سمی دارد می‌تواند در میزان دوزی که به آن اشاره شد تاثیر‌گذار باشد.
